Ο Δρυμός των μεγάλων κορυφών

Ψηλές κορφές, αγέρωχες, προστάτιδες των ανθρώπων της Πίνδου, κρυμμένες στα σύννεφα, λουσμένες στο λευκό φως του χειμώνα, ή στο γαλάζιο φως της άνοιξης, αυτή είναι η εικόνα του επισκέπτη για την οροσειρά της Τύμφης και τις αλπικές βραχώδεις εξάρσεις της.

Η κορυφή Γκαμήλα (2.497 μ.) είναι η υψηλότερη κορυφή του Δρυμού. Οι μεγάλες κορυφές διαδέχονται η μία την άλλη: Αστράκα (2.436 μ.), Λάπατος (2.251 μ.), Πλόσκος (2.377 μ.), Καρτερός (2.478 μ.), Μεγάλα Λιθάρια (2.467 μ.), Τσούκα Ρόσσα (2.377 μ.).
Κάτω από τις λευκές χιονισμένες κορυφές, οι βράχινες κατακόρυφες ορθοπλαγιές των βουνών σπάνε τη μονοτονία του λευκού, φτάνοντας συχνά ακόμα και τα 400 μέτρα κατακόρυφο ύψος.

Ο ποταμός Αώος στα βόρεια διασχίζει την ομώνυμη πυκνοδασωμένη χαράδρα που σχηματίζεται από τις βόρειες πλαγιές της Τύμφης και τις νότιες ενός χαμηλότερου σε ύψος βουνού αλλά εξίσου όμορφου, της Τραπεζίτσας (2.022 μ.) και της μικρότερης κορυφής της, του Ραϊδοβουνίου (1.977 μ.). Το μήκος της χαράδρας αγγίζει τα 8 χλμ. ενώ το πλάτος της κυμαίνεται από 200 μέτρα έως 4 χλμ.

Στα νότια δεσπόζει επιβλητικό το φαράγγι του Βίκου με ένα κάθετο ανάπτυγμα που φτάνει τα 1.250 μ. (μεταξύ 550 και 1.800 μ. υψόμετρο). Το μήκος του ξεπερνά τα 10 χλμ. ενώ το πλάτος του κυμαίνεται από 100 μέτρα έως 1 χλμ. Η κοίτη του φαραγγιού έχει νερό μόνο εποχικά. Στη δυτική έξοδό του όμως, ανάμεσα από τα χωριά Βίκος και Πάπιγκο, πηγάζει ο ποταμός Βοϊδομάτης, το διαυγέστερο ποτάμι της Ελλάδας, που τροφοδοτεί με τα παγωμένα νερά του το ομώνυμο φαράγγι. Αν και μικρότερο από το φαράγγι του Βίκου, το φαράγγι του Βοϊδομάτη σε ορισμένα σημεία του είναι εξίσου απότομο.

Πριν 37 με 150 εκατομμύρια χρόνια σχηματίστηκαν οι σκληροί ασβεστόλιθοι, που καλύπτουν σήμερα τη μεγαλύτερη έκταση του Δρυμού, ενώ σημειακά εμφανίζονται στρώσεις φλύσχη.
Ο φλύσχης αποτελείται από μαρμαρυγιούχους ψαμμίτες και αργιλούχες ιλυώδεις μάργες που εναλλάσονται με στρώσεις κροκαλοπαγών πετρωμάτων. Εντυπωσιακοί είναι οι τεταρτογενείς σχηματισμοί. Περιλαμβάνουν αλλούβια ποταμών -όπως στο Βοϊδομάτη- και κολλούβια ασβεστολίθων που δημιουργήθηκαν από αποθέσεις παλιών παγετώνων (περιοχές Βρυσοχωρίου, Παπίγκου, Καλλιθέας, Κόνιτσας κ.ά.).
Η ευδιάλυτη στο νερό φύση του ασβεστόλιθου έχει σαν αποτέλεσμα τη διάβρωσή του και τον σχηματισμό στο εσωτερικό του, σπηλαίων. Στην Τύμφη συναντούμε αρκετά βάραθρα (κατακόρυφα σπήλαια μεγάλου βάθους) και πολλές δολίνες (κοίλα επιφανειακά βυθίσματα του εδάφους που προέκυψαν από την κατάπτωση της οροφής υπογείων σπηλαίων). Το μεγαλύτερο κατακόρυφο βάραθρο του Εθνικού Δρυμού Βίκου Αώου και το δεύτερο κατακόρυφο στον κόσμο είναι η «Προβατίνα» με βάθος 407 μ. Ακολουθούν το «Χάσμα του έπους» (451 μ.), η «Τρύπα της νύφης» (340 μ.), η «Τρύπα της λυγερής» (330 μ.), και η «Γκαϊλότρυπα» (200 μ.). Μύθοι, συμβάντα και τοπικές δοξασίες καλύπτουν με ένα πέπλο μυστηρίου αυτούς τους εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς, αποδίδοντάς τους ανάλογα ονόματα.


Το κλίμα του δρυμού

Στα χαμηλότερα υψόμετρα κυριαρχεί ο ηπειρωτικός κλιματικός τύπος που χαρακτηρίζεται από ζεστά καλοκαίρια με λίγες τοπικές βροχές και ψυχρούς, πλούσιους σε βροχές χειμώνες. Στα μεγαλύτερα υψόμετρα επικρατεί ο ορεινός κλιματικός τύπος που χαρακτηρίζεται από δροσερά καλοκαίρια με αρκετές τοπικές βροχές ενώ οι χειμώνες είναι τραχείς με άφθονες βροχές και χιονοπτώσεις.

Η θερμοκρασία τη χειμερινή περίοδο φτάνει σε χαμηλά επίπεδα και οι παγετοί είναι συνήθεις, από τα μέσα του φθινοπώρου έως τα μέσα της άνοιξης. Το έδαφος στα μεγάλα υψόμετρα καλύπτεται από χιόνι καθ' όλη τη διάρκεια του χειμώνα και τους πρώτους μήνες της άνοιξης ενώ στα χαμηλότερα υψόμετρα η χιονοκάλυψη μπορεί να διαρκέσει από μερικές μέρες έως λίγες εβδομάδες.