Τσαγκαράδα Πηλίου, ξενοδοχεία, Ηθη και Εθιμα, Ιστορία, Εκδηλώσεις της Τσαγκαράδας

Χωριάτικος γάμος. Παραδοσιακό δρώμενο που παρά το πέρασμα των χρόνων αντάχει μέχρι σήμερα με κύρια χαρακτηριστικά την μεγάλη συμμετοχή πολλών προσκαλεσμένων, τον συμποσιαστικό χαρακτήρα του, την μουσική, το τραγούδι, τον χορό και φυσικά το ατελείωτο γλέντι του, στο μεγαλύτερο κοινωνικό γεγονός των χωριών, μετά από το πανηγύρι.
Η έναρξη δίνοταν μια βδομάδα πριν, με την εμφάνιση δυο - τριών "μπράτιμων" στους δρόμους, οι οποίοι κρατώντας στα χέρια το φλάμπουρο και τη τσότρα διαλαλούσαν επίσημα το γάμο. Την ίδια μέρα μαζεύοταν στο σπίτι της νύφης οι ξαδέλφες και οι φιλενάδες για να πλύνουν τα προικιά.
Την Τρίτη τα σιδέρωναν, ενώ οι άντρες άλεθαν το σιτάρι και έπαιρναν το αλεύρι για τα ψωμιά του γάμου και την Τετάρτη άπλωναν τα προικιά μέσα στο σπίτι.
Η πρώτη εκδήλωση ήταν τα "αλευρώματα" στο σπίτι της νύφης το βράδυ της Τετάρτης ή της Πέμπτης.
Κατόπιν την Πέμπτη ετοίμαζαν τα ψωμιά του γάμου, τα γλυκά και το μπακλαβά και από τις δυο οικογένειες των μελλονύμφων. Πρώτα όμως καλούσαν με πυροβολισμούς τους προσκεκλημένους κυρίως τις γυναίκες, ώστε να στοιβάξουν τα προικιά, να φτιάξουν τη θηκιαστή, στην πιο μεγάλη κάμαρα του σπιτιού. Οταν τέλειωνε την έραιναν με σιτάρι, βαμπάκι, ρύζι και λουλούδια και στήνονταν χορός γύρω από τη θηκιαστή, με την συνοδεία παραδοσιακών οργάνων.
Το Σάββατο γύριζαν πάλι τα μπρατίμια στα σπίτια των συγγενών και των φίλων του γαμπρού, για να ανανεώσουν την πρόσκληση για το γάμο, αλλά και για το γαμήλιο δείπνο. Το βράδυ της ίδιας ημέρας οργανώνονταν τα "στερνόδειπνα" στο σπίτι του γαμπρού και στο σπίτι της νύφης, όπου έτρωγαν χωρίς ποτέ να χορεύουν.
Την Κυριακή το πρωί ο γαμπρός έστελνε πέντε ή εφτά αλογομούλαρα στο σπίτι της νύφης, στολισμένα με λουλούδια για να πάρουν τα προικιά, υπό τους ήχους των οργάνων. Αν όμως ο γαμπρός πήγαινε "σώγαμπρος" τα προικιά έμεναν στο σπίτι της νύφης.
Η έναρξη του γάμου γύρω στο μεσημέρι, προαναγγελλόταν με πυροβολισμούς από το σπίτι του γαμπρού. Οι προσκεκλημένοι του γαμπρού συγκεντρώνονταν στο σπίτι του και της νύφης στο δικό της.
Στον γαμπρό έπρεπε να του φορέσουν τα γαμπριάτικα και να τον ξυρίσουν. Στην αυλή του γαμπρού κατασκευαζόταν καινούριο φλάμπουρο, ενώ στο σπίτι της νύφης γίνονταν ο στολισμός της. Ένα αγόρι της πρόσφερε αρχικά τα εσώρουχα, ενώ ο μπράτιμος της φορούσε τα παπούτσια. Τη νυφική φορεσιά τη φορούσε με τη βοήθεια των φιλενάδων της, ενώ οι τελευταίες τραγουδούσαν.
Στη συνέχεια η νύφη περίμενε το γαμπρό όρθια, ο οποίος πήγαινε να την πάρει με όργανα, αφού πρώτα περνούσε από το σπίτι του τον κουμπάρο γαι να τον πάρει. Μπροστά πήγαινε το φλάμπουρο μετά τα όργανα και ακολουθούσαν τρία αγόρια που κρατούσαν λαμπάδες με το δίσκο με τα κουφέτα και τα στέφανα και τέλος ακολουθούσαν ο γαμπρός ο κουμπάρος και το συμπεθεριό.
Κατά την διάρκεια της διαδρομής προς το σπίτι της νύφης οι πυροβολισμοί και τα τραγούδια έδιναν και έπαιρναν, όταν όμως έφθαναν στο σπίτι της νύφης, άρχιζαν τα τραγούδια του αποχωρισμού. Η νύφη αποχαιρετούσε το σπίτι της, κάνοντας τρεις βαθιές μετάνοιες μπροστά στην πόρτα και όλοι μαζί με την συνοδεία τουφεκιών ξεκινούσαν για την εκκλησία.
Μετά την τελετή ακολουθούσε μεγάλος χορός στην αυλή της εκκλησίας ή στην κεντρική πλατεία του χωριού.
Το μεγάλο γλέντι γίνονταν στο σπίτι του γαμπρού με βασικό φαγητό το ρύζι και το κρέας.
Πανηγύρια. Τα πιο πολλά από αυτά είναι θρησκευτικά, κυρίως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, με απαραίτητα στοιχεία τα τρικούβερτα γλέντια και τα χορευτικά ξεφαντώματα.
Το σιτάρι των Αγίων Θεοδώρων. Το βράδυ της Παρασκευής της Καθαροβδομάδας, παραμονή των Αγίων Θεοδώρων, οι κοπέλες ζητούν από τρία "πρωτοστέφανα" Μαριά (Μαρίες) κι από έναν παντρεμένο Θόδωρο, λίγα σπυριά σιτάρι. Αυτά, τα πάνε στην εκκλησί να διαβαστούνε και όταν γυρίσουν στο σπίτι τους τα "σπέρνουν" κάτω από το πρόσκεφαλό τους, ή πιο σπάνια πίσω από την πόρτα του δωματίου τους. Πιο παλιά στο ίδιο μέρος έβαζαν κι ένα δρεπάνι.
Η αρμυροκουλούρα. Το απόγευμα της παραμονής του Αγίου Φανουρίου, τα κορίτσια της παντρειάς συνηθίζουν να παίρνουν από τρία "πρωτοστέφανα" από ένα "πλόχειρου" αλάτι. Αυτό το ανακατεύουν με αλεύρι που το ζυμώνουν και πλάθουν μια μικρή "κ'λουρίτσα" (κουλούρα). Την "κ'λουρίτσα" αυτή, γνωστή σαν "αρμυροκουλούρα", την ψήνουν στη χόβολη και την τρώνε πριν πέσουν να κοιμηθούν, χωρίς βέβαια να ξεχάσουν να παρακαλέσουν τον Αγιο Φανούριο, να τους στείλει στον ύπνο τους το νερό που αποζητούν τα φλογισμένα σπλάχνα τους, με το παλικάρι φυσικά που θα γίνει ο μελλοντικός σύζυγός τους.
Τα "κουμούτσια" του Αγίου Φανουρίου. Παρόμοιο έθιμο με αυτό της αρμυροκουλούρας αλλά αντί για "αλμυρό" είναι "γλυκό".
Σύμφωνα με αυτό έθιμο, τα κορίτσια που είναι σε ώρα γάμου και θέλουν να δουν το ταίρι τους, την παραμονή του Αγίου Φανουρίου φτιάχνουν ένα είδος ψωμιού, στο οποίο αντί για αλάτι βάζουν ζάχαρη και κανέλα και το ψήνουν μέσα σε ταψί στον σπιτικό φούρνο όπως τον μπακλαβά.
Το βράδυ το πάνε στο μεγάλο εσπερινό της γιορτής του Αγίου Φανουρίου, για να διαβαστεί από τον παπά. Οταν επιστρέψουν στο σπίτι, το βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους, κάνουν τη γνωστή δέηση στον Αγιο Φανούριο να τους φανερώσει στον ύπνο τους τον άντρα που τους «πέφτει» και κοιμούνται σίγουρες για "όνειρα γλυκά", αφού κατά το έθιμο θα τους ανταμώσει στον ύπνο τους ο γαμπρός και θα γλυκαθούν μαζί.
Το έθιμο αυτό αποτελεί την συνέχεια παλιού μουρεσιώτικου εθίμου, το οποίο στηρίζεται στην τοπική παράδοση που αναφέρει ότι:
«Η μητέρα του Αγίου Φανουρίου ήταν σύμφωνα με την παράδοση πολύ αμαρτωλή και τσιγκούνα χωρίς να έχει προσφέρει το παραμικρό σε κανέναν. Το γεγονός αυτό είχε στοιχίσει πολύ στο γιο της, ώστε όταν αγίασε το μόνο που θέλησε από τους πιστούς στη γιορτή της μνήμης του, ήταν τα γλυκά αυτά ψωμάκια, προς συγχώρεση της μητέρας του. Η ονομασία "κουμούτσια" δεν έχει γίνει γνωστό που έχει τις ρίζες της».
Η «μ'κουσιά» της "Τυρναπουριάς". Κατά την διάρκεια του αποκριάτικου τραπεζιού της Τυρινής, οι ανύπαντρες κοπέλες βγάζουν την πρώτη ή την τελευταία μπουκιά του ψωμιού τους και την κρατούν μέχρι το βράδυ για να την βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους, αφού το σταυρώσουν και με την ευχή "όποιους ειν' στη μοίρα μ' κι στου ριζικού μ' να έρθ' απόψ' ν' αποκρέψουμι μαζί", ελπίζοντας ότι θα δουν στο όνειρό τους τον μέλλοντα σύζυγό τους.
Το ίδιο έκαναν και τα αγόρια, αλλά με την ευχή να δουν την Ανοιξη μια περδικοφωλιά.
Η «μ'κουσιά» του Σαββάτου. Παρόμοιο έθιμο με το προηγούμενο, μόνο που τα ανύπαντρα κορίτσια κάθε Σαββατόβραδο κρατούσαν την πρώτη μπουκιά του ψωμιού τους κι αργότερα την έβαζαν κάτω από το προσκέφαλο τους, με την ευχή: "Δευτέρα, Τρίτη μία Τετάρτη, Πέμπτη δυό Παρασκευή, Σάββατο τρεις κι στου ριζικό μ' να έρθ' απόψ' να τον ιδώ".
Ο Βεργογιάννης. Την παραμονή των Αγίων Θεοδώρων, τα ανύπαντρα κορίτσια του Αγίου Δημητρίου, ζητού και παίρνουν από τρία "πρωτοστέφανα" τρεις κλωστές κεντήματος διαφορετικού χρώματος που το δένουν στο "Βεργογιάννη" (πολύφυλλο κι αρκετά ψηλό μονοετές φυτό του ανατολικού Πηλίου, γνωστό με αυτό το όνομα), χωρίς να το κοιτάζουν, προσέχοντας τις κλωστές να είναι πλεγμένες σαν αλυσίδα, κάνοντας την ευχή στον Αγιο Θεόδωρο να τους στείλει στον ύπνο τους, το σύντροφο της ζωής τους για λύσουν μαζί το "Βεργογιάννη".
Τα παπούτσια της νύφης. Κατά την διάρκεια του στολισμού της νύφης, οι ανύπαντρες φίλες της γράφουν κάτω από το δεξί γοβάκι της το όνομά τους. Το όνομα που θα σβηστεί πρώτο, ανήκει σε εκείνη που θα παντρευτεί πρώτη.
Το "σβάρνισμα" του ποδιού της νύφης. Εάν η νύφη έχει μικρότερη ανύπαντρη αδερφή, την ώρα που εγκαταλείπει το πατρικό της σπίτι "σβαρνίζει" (σέρνει), το πόδι της στο κατώφλι για να παντρευτεί σύντομα και η αδερφή της. Η νύφη και το δεξί πόδι είναι πάντα "γουρλίδικα".
Ο Κλήδονας. Στις 23 Ιουνίου, την παραμονή του Κλήδονα, τα κορίτσια πηγαίνουν σε ερημικό μέρος και ανοίγουν μία στρόγγυλη "γουρνίτσα" (λακκούβα). Αφού την σκεπάσουν με ξερά "τσακνάκια" του μεγέθους της "γουρνίτσας" χωρίς να τα έχουν μετρήσει, πηγαίνουν την επόμενη μέρα το πρωί για να τα μετρήσουν, με την ελπίδα να τα βρουν ζυγά ώστε να παντρευτούν τον ίδιο χρόνο.
Οι μαντείες του Κλήδονα. Το αμίλητο νερό. Την παραμονή του Άη - Γιαννιού (23 Ιουνίου), τα κορίτσια μαζεύονται σε ένα γνωστό τους σπίτι. Ένα από αυτά παίρνει το κανάτι για να το γεμίσει στη βρύση του χωριού, φροντίζοντας στο «σύρε κι έλα» της (όταν πηγαίνει και όταν έρχεται), να μην πει ούτε λέξη. Οταν φέρει στο σπίτι το "αμίλητο νερό" γεμίζει ένα "κουμάρι" μέσα στο οποίο η κάθε κόρη ρίχνει και ένα "σημάδι" της (μπορεί να είναι δαχτυλίδι, καρφίτσα, σκουλαρίκι κ.λ.π.). Στη συνέχεια το κουμάρι σκεπάζεται με ένα κόκκινο μαντήλι και τοποθετείται στο ύπαιθρο κάτω από μια τριανταφυλλιά με τα κορίτσια να τραγουδούν σε ένα γύρο: "Κλειδώνουμι τουν Κλήδουνα, μι του Άη - Γιαννιού τη χάρ', κι όποια έχ' του ριζικό, να δώσει να του παρ' ".
Η πρώτη φάση του εθίμου τελειώνει εδώ και την επομένη το πρωί, συνήθως μάλιστα πριν την ανατολή του ηλίου, το κουμάρι μεταφέρεται μέσα στο σπίτι με τη συνοδεία της ίδιας παρέας των κοριτσιών και τραγουδώντας: "Ανοίγουμι τουν Κλήδουνα, μι του Άη - Γιαννιού τη χαρ', κι όποια έχ' του ριζικό, σήμιρα να του πάρ' ".
Στη συνέχεια ένα μικρό αγόρι με ζωντανούς του οποίου οι γονείς είναι εν ζωή, βγάζει ένα - ένα τα "σημάδι" των κοριτσιών από το κουμάρι. Κατόπιν όλα τα κορίτσια γεμίζουν το στόμα τους με το "αμίλητο νερό" από το κουμάρι και κάνουν ένα γύρο στη γειτονιά. Το πρώτο όνομα αρσενικού που θα ακούσουν σε αυτή τη διαδρομή θα είναι αυτό που θα έχει και ο σύζυγός τους.
Η αναβίωση του εθίμου συνεχίζεται από το Δήμο Μουρεσίου, την ημέρα έναρξης των καλοκαιρινών πολιτιστικών εκδηλώσεων "Πήλια" στις 23 Ιουνίου. Την αναπαράσταση του εθίμου συνοδεύουν ελληνικοί δημοτικοί χοροί, από παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα και η εκδήλωση κλείνει με το καθιερωμένο κάψιμο των μαγιάτικων στεφανιών.
Ονειρομαντεία. Αλογα, κρασιά, μήλα, γαρύφαλα, τριαντάφυλλα, αρνιά με κόκκινες κορδέλες, περιστέρια, σύκα, πίτες, τρεχούμενα καθαρά νερά, κλειδιά, κλειδαριές και μια νεκρή θεία, είναι μερικές από τις πιο "όμορφες" εικόνες και τα "ομορφότερα" όνειρα των κοριτσιών, μιας και "δείχνουν" ότι θα παντρευτούν σύντομα. Οταν δε το κόκκινο χρώμα ή το τρεχούμενο νερό είναι σε αφθονία, ο γάμος θα γίνει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Φλιτζανομαντεία. Αρκετές φορές ο γάμος που επιθυμούν τα ανύπαντρα κορίτσια είναι κρυμένος μέσα σε ένα φλυτζάνι, αν φανερωθεί εκεί το περιβόητο στεφάνι.
Τα κουφέτα του γάμου. Λίγο πριν αρχίσει ένας γάμος οι ανύπαντρες κοπέλες παίρνουν από τον γαμπρό ή από έναν μπράτιμο, λίγα κουφέτα. Τα βάζουν στην τσέπη του γαμπρού για να τα ξαναπάρουν "διαβασμένα" μετά την τελετή για να τα τοποθετήσουν κάτω από το μαξιλάρι τους. Ο άντρας που θα δουν στον ύπνο τους, θα είναι ο μελλοντικός σύζυγός τους.
Χριστουγεννιάτικα.
Την παραμονή των Χριστουγέννων όπως και σε όλη την Ελλάδα, τα μικρά παιδιά τριγυρίζουν πόρτα - πόρτα τα σπίτια του χωριού λέγοντας τα κάλαντα.

Αλλο ένα έθιμο των Χριστουγέννων είναι αυτό της γριάς να παίρνει από τη στοίβα με τα ξύλα το μεγαλύτερο κούτσουρο και το βάζει στη φωτιά. Τα υπολείμματα του πρέπει να τα βρει ο καινούργιος χρόνος. Το κούτσουρο αυτό θα διώχνει τους καλικάντζαρους και θα συμβολίζει τον γαμπρό που θα έρθει για τα ανύπαντρα κορίτσια. Σε αυτό το τζάκι θα ψηθούν οι λουκουμάδες και οι λαλαγκίτες, θα καψαλιστεί το σπιτίσιο ψωμί, θα ετοιμαστούν τα "σιδεράκια", θα ψηθεί το χοιρινό.

Την ημέρα των Χριστουγέννων όλη η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία και ακολουθεί το εορταστικό τραπέζι που περιλαμβάνει χριστόψωμα, χοιρινό, σούπα και κούρκο, φρούτα, λαχανικά και κόκκινο κρασί.
Τα νυχτοκάλαντα των Φώτων. Την παραμονή των Φώτων τα κάλαντα ξεκινούν με τα παιδιά από το πρωί και τα συνεχίζουν το βράδυ οι μεγάλοι με τη συνοδεία μουσικών οργάνων.
Ενας από τους καλαντιστές κρατάει το κουτί της εκκλησίας, στο οποίο ρίχνουν διάφορα φιλέματα για την εκκλησία, ένας άλλος έχει στον ώμο του ένα δισκάκι που οι νοικοκυραίοι ρίχνουν μια κουλούρα. Αν κάποιος δεν έχει κουλούρα, προσφέρει στους καλαντιστές χρήματα.

Γενικότερα τα κάλαντα (Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς, Φώτων), διακρίνονται με αρκετές παραλλαγές, ανάλογα με την περιοχή, αλλά ακόμη και τον χώρο που επισκέπτονταν οι καλαντιστές. Στο Ανατολικό Πήλιο οι καλαντιστές κρατούν κουτί για τα χρήματα, ασκί για το κρασί και δισάκι για τα φιλέματα.
Λαζαρίνες. Την παραμονή αλλά και ανήμερα του Λαζάρου τα κορίτσια ξεκινούν με τα καλαθάκια τους στολισμένα με αγριόκρινους (λαζάρια), άλλα λουλούδια της εποχής και στο εσωτρικό τους μία κούκλα, πάνινο ομοίωμα του Λαζάρου για να τραγουδήσουν το Λάζαρο.
Οι παραλλαγές του τραγουδιού του Λαζάρου είναι πολλές ανάλογα με την περιοχή.
Πασχαλιά. Το Πάσχα θεωρείτο μεγάλη γιορτή και φρόντιζαν τις ημέρες αυτές να μη λείπει κανείς από το σπίτι του. Ακόμα και οι ξενιτεμένοι γύριζαν εκείνες τις μέρες στο χωριό.

Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα προετοιμάζονταν πυρετωδώς για την Κυριακή. Πριν τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, οι φύλακες αναλάμβαναν να ξυπνήσουν όλους τους πιστούς πριν την Ανάσταση. Οταν ο παπάς έλεγε το "Χριστός Ανέστη", γινόταν χαλασμός από τις γιορταστικές Τουφεκιές. Με το φως των λαμπάδων τους οι πιστοί άναβαν το καντήλι και τη φωτιά για να ζεσταθεί η μαγειρίτσα, ενώ φρόντιζαν να παραμείνει αναμένο το καντήλι συνέχεια επί σαράντα μέρες. Οι εορταστικές λαμπάδες φυλάγονταν στο εικονοστάσι μέχρι το επόμενο Πάσχα και τις άναβαν μόνο σε περιπτώσεις θεομηνίας, για να προστατέψει τις σοδειές τους.

Το απόγευμα, κατά τη δεύτερη Ανάσταση οι πιστοί κρεμούσαν στο καμπαναριό το ομοίωμα του Ιούδα, για να το ξεσκίσουν με πέτρες και τουφεκιές, να το κάψουν και να ποδοπατήσουν τη στάχτη και τα αποκαΐδια του. Στη συνέχεια το γλέντι κρατούσε μέχρι αργά το βράδυ, με φαγητό, τραγούδια και χορούς που πρώτοι "έσερναν" οι άρχοντες του χωριού, με την συνοδεία των μεταναστών και των υπολοίπων κατοίκων του χωριού.
Την Δευτέρα του Πάσχα έψηναν το αρνί, στη σούβλα ή στο χωριάτικο φούρνο, και προετοιμάζονταν για ένα νέο γλέντι.

Μάηδες. Η καταγωγή του εθίμου χάνεται στα βάθη των αιώνων, έχοντας σαν αφετηρία τους πανάρχαιους μύθους που έγιναν για το θεό Διόνυσο αλλά και τις σχετικές με αυτούς αρχαίες διονυσιακές γιορτές. Αυτό που άλλαξε από τότε είναι οι συμμετέχοντες και τα μασκαρέματά τους.
Στο Πήλιο είναι ιδιαίτερα γνωστό από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, κατά την διάρκεια της οποίας προστέθηκαν αρκετά επίκαιρα στοιχεία.
Οι "Μάηδες" ήταν μια συνοδεία από 15 - 20 νέους που μασκαρεύονταν κάθε Πρωτομαγιά και με το φορτωμένο με λουλούδια "Μαγιόπουλο" στη μέση, έπαιρναν "σβάρνα" (όλα στη σειρά), τα πηλιορείτικα χωριά, τραγουδώντας, χορεύοντας και παίζοντας την καθιερωμένη παντομίμα τους με "προαιρετική αμοιβή".