Το φαράγγι της Σαμαριάς ή Φάραγγας είναι ένα από τα επιβλητικότερα και ξεχωριστά φαράγγια που μπορεί να επισκεφθεί κάποιος όχι μόνο στον Ελλαδικό χώρο αλλά σε ολόκληρη της Ευρώπη. Δεν είναι τυχαίο ότι το διέρχονται χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο.
Το μοναδικό τοπίο του, είναι ένα σύνολο, που περιλαμβάνει στοιχεία φυσικά και πολιτιστικά. Στη Σαμαριά οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην φύση και τον άνθρωπο λαμβάνουν χώρα για εκατομμύρια χρόνια. Τα φυτά που κρέμονται στο κενό, το ποτάμι που εμφανίζεται και εξαφανίζεται, το αγρίμι, τα δάση, ο σχηματισμός του φαραγγιού, οι κάθετοι βράχοι και τα σπήλαια αποτέλεσαν το φυσικό υπόβαθρο για να ζήσει και να αναπτυχθεί ο κάτοικος της περιοχής των Λευκών Ορέων. Ο άνθρωπος της περιοχής, με τη ζωή του, συμπληρώνει το φυσικό τοπίο. Καλλιεργεί σε βαθμίδες, βόσκει και κυνηγά, φτιάχνει ξωκλήσια και αρχαία ιερά και τραγουδά "ριζίτικα", τα ιδιαίτερα τραγούδια της ρίζας των Λευκών Ορέων που υμνούν την ελευθερία και τη λεβεντιά. Ο διαχωρισμός των δύο, "φυσικό" και "πολιτιστικό" τοπίο είναι σχεδόν αδύνατος.

Μαζί με με τις γύρω πλαγιές και άλλα μικρότερα φαράγγια, το φαράγγι της Σαμαριάς, ένας μοναδικός σχηματισμός στη Μεσόγειο, έχει ανακηρυχθεί ως Εθνικός Δρυμός Λευκών Ορέων το 1962 και βραβεύθηκε:

Το 1971 με το Εθνικό δίπλωμα προστασία της φύσης. Το 1973 ανακηρύχθηκε ως τόπος ιδιαιτέρου φυσικού κάλους. Το 1979 του απονεμήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα, Α' κατηγορίας, προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, που μέχρι τώρα ανανεώνεται κάθε πέντε χρόνια.

Στην αρχή κάλυπτε έκταση 48.500 στρεμμάτων ενώ τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για την επέκταση του Δρυμού σε 250.000 στρέμματα, με σκοπό να συμπεριληφθεί το πιο σημαντικό τμήμα των Λευκών Ορέων.
Το ένα του άκρο βρίσκεται στη νότια πλευρά του οροπεδίου του Ομαλού στη θέση ξυλόσκαλο και σε υψόμετρο 1200 μ. Το άλλο σε απόσταση 16 περίπου χλμ. είναι προς τις νότιες ακτές της Κρήτης στο Λυβικό πέλαγος.
Με μεγάλη ποικιλία στη μορφολογία του περιλαμβάνει
κορυφές με υψόμετρο πάνω από 2.000 μ. (κορυφή Βολακιάς 2.116 μ.) και φτάνει μέχρι την θάλασσα. Οι βαθιές και επιβλητικές χαράδρες, τα γραφικά ρέματα, οι πηγές με το πεντακάθαρο νερό και τα πυκνά δάση από κυπαρίσσι, τραχεία πεύκη και πουρνάρι δημιουργούν την μοναδική σύνθεση του υπέροχου και μοναδικού τοπίου.

Χλωρίδα και πανίδα
Το όλο σκηνικό συμπληρώνουν η ιδιαίτερα πλούσια ποικιλία χλωρίδας και πανίδας.
Σημαντικότερο είδος της πανίδας του αποτελεί το παγκοσμίως γνωστό Κρητικό Αγρίμι (Κρι - κρι), που ζει ελεύθερο στο φαράγγι και τα τρία παράλληλα της Σαμαριάς.
Αλλα είδη που συναντώνται στο φαράγγι είναι το κρητικό υποείδος ασβού ή άρκαλος, το κρητικό κουνάβι ή ζουρίδα, η κρητική νυφίτσα ή καλογιαννού κ.α. Το μικρόσωμο είδος ποντικιού, ο Κρητικός αγκαθοπόντικας, δεν έχει εντοπισθεί σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδας.
Ακόμη το φαράγγι καθώς και οι γύρω δασωμένες εκτάσεις, αποτελούν το καταφύγιο πολλών ειδών της πτηνοπανίδας, μεταξύ των οποίων πιο γνωστά είναι: , το όρνιο, ο γυπαετός, ο σπιζαετός, ο χρυσαετός, καθώς και τα δύο Ευρωπαϊκά είδη κόρακα - κοκκινοκαλιακούδα και η κιτρινοκαλιακούδα - κλπ. Από τα 450 είδη της Κρητικής χλωρίδας, εκ των οποίων τα 70 είναι ενδημικά, ξεχωρίζουν τα αιωνόβια τεράστια Κυπαρίσσια.

Η διαδρομή
Η διαδρομή κατά μήκος του φαραγγιού είναι περίπου 12 χλμ και στη συνέχεια η απόσταση έως την Αγία Ρουμέλη άλλα 3 χλμ. περίπου.
Η διάσχισή του με γρήγορο βάδισμα απαιτεί πέντε σχεδόν ώρες αλλά αν θέλετε να απολαύσετε το τοπίο και γενικότερα την διαδρομή θα χρειασθείτε 6-8 ώρες.
Καλύτερη περίοδος για να το επισκεφθείτε είναι από την 1η Μαϊου μέχρι τέλος Οκτωβρίου.
Για την προστασία του και για πληροφορίες στους επισκέπτες υπάρχουν φυλάκια της δασικής υπηρεσίας στην είσοδο του φαραγγιού, στον οικισμό της Σαμαριάς και στην έξοδο.

Τα πολλά στενά σημεία του με τους βράχους να κρέμονται πάνω από τα κεφάλια των επισκεπτών έχουν ονομαστεί "πόρτες" με στενότερο αυτό της "Σιδερόπορτας" που έχει μόνο 3 μ. πλάτος και το κατακόρυφο ύψος των πλευρών να κυμαίνεται από 300 έως 700 μ.
Κατά την διάρκεια της διαδρομής υπάρχουν πολλά γραφικά ξύλινα γεφυράκια πάνω από την ροή του ποταμιού.

Στην περιοχή του φαραγγιού τα αρχαία χρόνια υπήρχαν ονομαστά Ιερά και Μαντεία, στη τοποθεσία δε της Αγίας Ρουμέλης η αρχαία πόλη Τάρα στην οποία σώζεται μέχρι σήμερα τμήμα του ναού του Απόλλωνα. Ακόμη οι προϊστορικοί οικισμοί, η πόλη Καινώ, οι παλαιοχριστιανικοί τάφοι, οι βυζαντινοί ναϊσκοι, το παλαιό χωριό της Σαμαριάς - στο κέντρο του φαραγγιού - και τα βενετσιάνικα κάστρα, είναι μερικά από τα αποτυπώματα του ανθρώπου που έζησε στην περιοχή.

Πρόσβαση - Αναχώρηση
Για να ξεκινήσετε την "περιπέτεια" της διάσχισης του φαραγγιού θα χρειαστεί να μεταβείτε στο περίφημο οροπέδιο του Ομαλού σε απόσταση 43 χλμ. από τα Χανιά με υπεραστικό λεωφορείο ή φυσικά με δικό σας μέσον. Αν όμως χρησιμοποιήσετε δικό σας μέσον θα πρέπει όμως να υπολογίζεται ότι δεν θα επιστρέψετε ξανά στη ίδιο σημείο αφού η έξοδός του είναι κοντά στο χωριό της Αγίας Ρουμέλης.
Από την Αγία Ρουμέλη θα συνεχίσετε με πλοιάριο έως τα Σφακιά με διάρκεια διαδρομής μιας ώρας περίπου και στη συνέχεια με το ΚΤΕΛ για Χανιά ή προς Σούγια και Παλαιόχωρα επίσης με πλοιάριο.

Στον Ομαλό θα βρείτε ταβέρνες, κέντρο πληροφόρησης και είδος μικρού μουσείου, για την Σαμαριά και τα Λευκά Όρη.

Στην πανέμορφη Αγία Ρουμέλη μπορείτε να απολαύσετε το θαλάσσιο μπάνιο σας στα υπέροχα νερά του Λιβυκού πελάγους, να γευματίσετε σε μια από τις πολλές παραδοσιακές ταβέρνες η να παραμείνετε σε κάποιο από τα καταλύματα της περιοχής. Το ίδιο μπορείτε να κάνετε και στην θαυμάσια Χώρα των Σφακίων.