Στο Νομό Λασιθίου της Κρήτης προβάλλεται διστακτικά αλλά με επιβλητικό τρόπο το νησί Σπιναλόγκα. Μικρό σε έκταση βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Κρήτης, απέναντι από την Ελούντα.

Το αρχικό όνομα του νησιού ήταν Καλυδών. Η ονομασία Σπιναλόγκα προέκυψε αργότερα. Μία εκδοχή, η επικρατέστερη, είναι πως οι Ενετοί κατακτητές έδωσαν το όνομα Σπιναλόντε αρχικά και αργότερα Σπιναλόγκα καθώς δε μπορούσαν να εξοικειωθούν με την ελληνική γλώσσα.

Η δεύτερη και λιγότερο διαδεδομένη ερμηνεία είναι πως η ονομασία προέρχεται από το σχήμα του νησιού που θυμίζει μακρύ αγκάθι (σπίνα - λόνγκα).

Σήμερα με το «Σπιναλόγκα» εννοούμε μονάχα το μικρό νησί και όχι ολόκληρη τη χερσόνησο Κολοκύθα που ενώνεται με την Ελούντα, όπως συνήθιζαν οι Ενετοί.

Τρόπος Πρόσβασης στην Σπιναλόγκα:

•Από το γραφικό λιμάνι της Πλάκας. Μικρά καΐκια, με δρομολόγια κάθε 30 λεπτά τους καλοκαιρινούς μήνες, αναλαμβάνουν να μεταφέρουν τους επισκέπτες στη Σπιναλόγκα με διάρκεια διαδρομής μόλις 10 λεπτά.
•Από τον Άγιο Νικόλαο, κάθε πρωί μικρά καράβια αναχωρούν για το νησί ενώ παράλληλα προσφέρουν μονοήμερη εξόρμηση στη χερσόνησο Κολοκύθα με δυνατότητα να απολαύσουν οι επισκέπτες τις παραλίες της περιοχής.
•Από το λιμάνι της Ελούντας, με δρομολόγια ανά μία ώρα και διάρκεια διαδρομής 30 λεπτά, αναχωρούν καραβάκια τα οποία πραγματοποιούν, τις περισσότερες φορές, το γύρο της Χερσονήσου Κολοκύθα.

Ιστορία της Σπιναλόγκας

Σύστημα Οχύρωσης

Το νησί άρχισε να οχυρώνεται το 1574 από τους Ενετούς, φοβούμενοι τους Τούρκους που μόλις είχαν καταλάβει την Κύπρο και πίστευαν πως ο επόμενος στόχος τους ήταν η Κρήτη.
Παρόλο που η Κρήτη έπεσε στα χέρια των τελευταίων το 1669, η Σπιναλόγκα έμεινε υπό Ενετική κατοχή έως το 1715. Αυτό οφείλεται στην άριστη αρχιτεκτονική κατασκευή όλου του οχυρού, που προκαλεί δέος έως και σήμερα.

Το Φρούριο της Σπιναλόγκας είναι ένα συγκρότημα οχυρώσεων με πρότυπη αρχιτεκτονική τεχνική και αισθητικές αρετές. Μέχρι σήμερα διατηρείται σε ικανοποιητική κατάσταση και κατέχει εξαιρετική θέση στο πλούτο της Κρήτης.

Μετά τη κατάκτηση του νησιού από τους Τούρκους, ξεκινάει μία καινούρια εποχή για την ιστορία του. Καθώς η ασφάλεια που παρείχε το οχυρό ήταν ισχυρή, άρχισαν να εγκαθίστανται σε αυτό αμιγώς οθωμανικές οικογένειες.

Από τις παλιότερες εγκαταστάσεις των Ενετών διατηρήθηκαν οι οδικοί άξονες, οι αποθήκες και η αίθουσα φρουράς. Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκαν οι παλιές δεξαμενές του φρουρίου για την ύδρευση ενώ κατασκευάστηκαν δύο νέες δημόσιες στέρνες.

Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, η πλειοψηφία των έμπορων και των ναυτικών εγκαταστάθηκαν με σκοπό να ελέγχουν τους εμπορικούς δρόμους της Αν. Μεσογείου.

Μέχρι τις ημέρες μας, σώζονται κτίρια στο εσωτερικό του φρουρίου της Σπιναλόγκας τα οποία υπήρξαν κατοικίες του Οθωμανικού οικισμού. Πρόκειται για καλής κατασκευής διώροφα κτήρια, στεγασμένα με δώμα και με έντονα χρώματα.
Κάθε κατοικία διέθετε περιτοιχισμένη αυλή από υψηλό τείχος όπου συνήθως υπήρχαν μικρά κτίσματα όπως μαγειρείο.

Στο νοτιότερο τμήμα του κεντρικού δρόμου υπήρχαν πολλά καταστήματα και καφενεία τα περισσότερα από τα οποία διέθεταν ένα ανώγειο δωμάτιο για βοηθητικό χώρο.

Η αυτονόμηση της Κρήτης ήρθε το 1898 ενώ το 1903 το νησί μετατράπηκε σε Λεπροκομείο αφού είχαν φύγει και οι τελευταίοι κάτοικοι.
Τότε ήταν που ιδρύθηκε το Λεπροκομείο προκειμένου να απομονώσουν όσους έπασχαν από τη Νόσο Χάνσεν καθώς δεν είχε βρεθεί το φάρμακο για τη λέπρα και η νόσος είχε πανικοβάλει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Μέχρι τότε οι χανσενικοί ήταν απομονωμένοι σε περιοχές (μεσκινιές), που βρίσκονταν έξω από τις πόλεις με προσμονή να ζήσουν από τον πιθανό οίκτο των διαβατών.

Το νησί αποτέλεσε λύση για τον «υγιή» πληθυσμό καθώς τους προσέφερε πολύ περισσότερη ασφάλεια ενώ η μεταφορά των ασθενών και των πρώτων υλών προς τα εκεί γινόταν με πολύ εύκολο τρόπο. Επιπλέον, οι άδειοι οικισμοί των μουσουλμάνων ήταν πολύ και εξυπηρετούσε το σκοπό αυτό.

Αρχικά χρησιμοποιήθηκε μόνο η υπάρχουσα κτιριακή υποδομή του Οθωμανικού οικισμού ενώ αργότερα, κατά το 1930 ανεγέρθηκαν καινούρια κτίρια με ανέσεις. Επιπρόσθετα, το οθωμανικό τέμενος μετατράπηκε σε νοσοκομείο, η αίθουσα της Φρουράς σε απολυμαντήριο και το νεκροταφείο διαμορφώθηκε στον προμαχώνα Donato.

Στις 30 Μαΐου του 1903 υπογράφηκε η απόφαση για να μετατραπεί η Σπιναλόγκα σε νησί των λεπρών όπου μεταφέρθηκαν από διάφορα μέρη της Κρήτης 250 ασθενείς.

Όταν η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα, το 1903, στη Σπιναλόγκα μεταφέρθηκαν ασθενείς και από άλλες πόλεις ενώ αργότερα μετατράπηκε σε Διεθνές Λεπροκομείο αφού δέχτηκε αρρώστους και από άλλες χώρες της Ευρώπης.

Στις μέρες μας πολλές από τις εγκαταστάσεις του Λεπροκομείου δεν υπάρχουν. Κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του '70 καθώς θεωρείτο πως υποβάθμιζαν την αξία του μνημείου.

Η Σπιναλόγκα σήμερα - Το αρχαιολογικό πάρκο

Το 1970 η νησίδα ανακηρύσσεται προστατευόμενη αρχαιολογική περιοχή, όπου αρχίζουν οι ανασκαφές, γκρεμίζονται τα κτίρια του Λεπροκομείου και πραγματοποιούνται έργα συντήρησης στα τείχη.
Από το 1976, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, γίνονται προσπάθειες με σκοπό να ενταχθεί το αρχαιολογικό πάρκο της Σπιναλόγκας στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco.
Σήμερα η Σπιναλόγκα αποτελεί ένα από τα κυριότερα αξιοθέατα της Κρήτης και δέχεται περισσότερους χιλιάδες επισκέπτες καθημερινά.